Według przepisów kodeksu cywilnego ubezwłasnowolnienie całkowite można zastosować wobec osoby fizycznej, która ukończyła trzynaście lat i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem na skutek niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej, uzależnienia od alkoholu lub narkotyków. W związku z tym traci zdolność do czynności prawnych. Nie może więc samodzielnie – we własnym imieniu oraz na swoją rzecz zawierać skutecznie jakichkolwiek umów. Prawa majątkowe takiej osoby reprezentuje opiekun prawny ustanowiony przez sąd.
Ubezwłasnowolniona osoby nie może również wstąpić w związek małżeński, zaciągnąć kredytu oraz wykonywać niektórych zawodów. Co więcej, częściowo lub całkowicie nie posiada prawa wyborczego.
Ubezwłasnowolnienie częściowe oznacza, że osoba fizyczna, które nie potrafi kierować swoim postępowaniem, posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Przesłankami do wystosowania wniosku są: alkoholizm, narkomania, zaburzenia psychiczne oraz niedorozwój umysłowy.
W tym przypadku ustanawia się kuratelę. Od decyzji przedstawiciela ustawowego, czyli kuratora zależy, czy podopieczny może wykonać zobowiązującą lub rozporządzającą czynność prawną, np. zawrzeć umowę kupna, najmu, sprzedaży.
Osoba częściowo ubezwłasnowolniona rozporządza swoim wynagrodzeniem lub emeryturą, jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej. Ma również prawo zawierać umowy w bieżących i drobnych sprawach życia codziennego.