Art. 133 §1 KRO stanowi, iż rodzice zobowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Natomiast z art. 133 §3 KRO wynika, iż rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka pełnoletniego (lub też zawarło wcześniej małżeństwo- art. 10§2 kc), jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem albo jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się.
Z powyższego wynika, iż ustanie obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka nie jest związane z uzyskaniem przez dziecko pełnoletności. Obowiązek alimentacyjny trwa do momentu, gdy dziecko – zazwyczaj po uzyskaniu wykształcenia i przygotowania do określonego zawodu – jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Co oznacza zdolność dziecka do zapewnienia sobie minimum socjalnego zapewniającego zaspokojenie przez dziecko podstawowych potrzeb życiowych (koszty związane z mieszkaniem, jedzeniem, ubraniem, koszty nauki, koszty dojazdu do szkoły itp.). Jednakże sformułowanie „jeszcze nie jest w stanie się utrzymać” wskazuje, że dziecko powinno podejmować próby usamodzielnienia się, jeżeli to możliwe i uzasadnione. Co istotne sama hipotetyczna możliwość samodzielnego utrzymania się przez dziecko nie prowadzi automatycznie do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. W szczególności rodzice mają obowiązek zapewnienia dziecku wykształcenia stosownie do jego możliwości i uzdolnień. Zgodnie z wyrokiem SN z 24.03.200, I CKN 1538/99 „dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletniość, ale zdobyło także wykształcenie umożlwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje uzasadnienie w dotychczas osiąganych wynikach”. Nie można określić wieku dziecka, którego osiągnięcie prowadzi do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. W wyroku z 27.01.1999 r., II CKN 828/97 podkreślił, że samo ukończenie przez uprawnionego 20 lat nie stanowi podstawy „anulowania” alimentów.
Rodziców nie zwalnia z obowiązku alimentacyjnego, że dziecko jest faktycznie utrzymywane przez kogoś innego (zob. wyrok SN z 14.01.2000, I CKN 1177/99).
Studia
W orzeczeniu z 24.02.1998, I CKN 545/97 SN stwierdził, iż nie stanowi podstawy ustalenia, że obowiązek alimentacyjny wygasł sam fakt ukończenia przez uprawnionego liceum, jeżeli podjął naukę w studium policealnym.
Jak wskazał SN w tezach wyroku z 30.06.1999, III CKN 199/99 „obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka – stanowiący uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, ze nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego, czy średniego wykształcenia. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko, mając wyuczony zawód, zamierza kontynuować naukę na wyższej uczelni prywatnej, z którą to nauką – obok kosztów utrzymania – łączy się czesne, trzeba uwzględnić okoliczności, czy pozwala na to „stopa życiowa rodziców”.
Z powyższego wynika, iż nie można uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz pełnoletniego dziecka argumentując, że mogłoby ono „utrzymać się samodzielnie”, gdyby rzuciło studia i podjęło pracę zawodową. Przy ocenie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem studiujących dzieci należy brać pod uwagę, czy wykazują one chęć dalszej nauki oraz czy ich osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie przez nie nauki. Jeżeli uzdolnienia dziecka przemawiają za tym, by w celu ich należytego wykorzystania dla społeczeństwa odbyło ono studia obowiązek alimentacyjny rodziców powinien trwać do ukończenia studiów (zob. szerzej Sądowe Komentarze Praktyczne, Małżeńskie Prawo Majątkowe, red. J. Ignaczewski Warszawa 2014).
Renta inwalidzka/zasiłek dla bezrobotnych/podjęcie pracy
Jak wskazał SN w orzeczeniu z 14.05.2002 r., V CKN 1032/00 „Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy nie określa w sposób definitywny chwili (lub zdarzenia), w której ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka. Zdaniem SN „oznacza to że zarówno sam fakt osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, jak i uzyskiwanie przez nie środków finansowych z tytułu pracy zawodowej, renty inwalidzkiej, czy zasiłku dla bezrobotnych, nie pociąga za sobą automatycznie ustania obowiązku alimentacyjnego ciążącego na rodzicach”.
Zgodnie z uchwałą SN z 18.05.1995, III CZP 59/95 otrzymywanie przez dziecko zasiłku dla bezrobotnych może w zależności od okoliczności sprawy być podstawą do uznania, że jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie. Zdaniem SN „zarejestrowanie się w urzędzie pracy przez pełnoletnie dziecko i rozpoczęcie pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest z jego strony przejawem woli samodzielnego utrzymywania się. Czy jest to równoznaczne ze zdolnością do samodzielnego utrzymania się, zależy od okoliczności faktycznych, których nie sposób enumeratywnie wymienić. Można tylko wskazać, że sąd orzekający o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego powinien ocenić realność możliwości otrzymania pracy, a także rozważyć, czy kwota zasiłku pozwala na zaspokojenie potrzeb dziecka przynajmniej w takim stopniu, żeby nie pozostawało w niedostatku”
W tym miejscu należy wskazać, iż co do zasady przyjmuje się, iż podjęcie przez dziecko pracy zawodowej w charakterze dorywczym (np. w okresie wakacji) na podstawie umów cywilnoprawnych co do zasady nie prowadzi do usamodzielnienia się dziecka pod względem materialnym. Samodzielność przez dziecko ma miejsce dopiero, gdy podjęło ono stałą pracę, np. na podstawie umowy na czas nieokreślony (zob. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy – Komentarz G. Jędrejek, Warszawa 2017).
Zawarcie małżeństwa przez dziecko
Wstąpienie przez dziecko w związek małżeński samo przez się nie uchyla obowiązku alimentacyjnego rodziców. Okoliczność ta wpływa jednak na kolejność obowiązku alimentacyjnego, gdyż obowiązek współmałżonka wyprzedza obowiązek rodziców. Skoro w art. 130 KRO jest mowa jedynie o byłym lub separowanym małżonku, to tym bardziej obowiązek alimentacyjny małżonka wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych małżonka (zob. Sądowe Komentarze Praktyczne, Małżeńskie Prawo Majątkowe, red. J. Ignaczewski Warszawa 2014).
Uchylenie się przez rodziców od świadczeń alimentacyjnych na rzecz pełnoletniego dziecka
Art. 133 §3 KRO przewiduje dwie przesłanki dające możliwość rodzicom uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych względem pełnoletnich dzieci.
Nadmierny uszczerbek dla rodziców będący skutkiem spełnienia obowiązku alimentacyjnego – chodzi tu o uszczerbek majątkowy. Niezbędne jest zatem porównanie wysokości alimentów z wysokością dochodów uzyskiwanych przez rodziców oraz ustalenie, czy wykonanie obowiązku alimentacyjnego uniemożliwi zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziców. Sąd powinien zatem ustalić kwotę, jaka pozostaje rodzicom po opłaceniu stałych kosztów utrzymania i uiszczeniu alimentów. Nie można na rodziców nakładać obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci kosztem zdrowia, czy popadnięcia w ubóstwo. (zob. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy – Komentarz G. Jędrejek, Warszawa 2017).
Nie dokładanie przez dziecko starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się – taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy dziecko pełnoletnie nie osiąga promocji do następnej klasy ze swojej winy, wagarując, czy też lekceważąc naukę. Tak samo, jeżeli dziecko nie osiąga rezultatów podczas studiów.